Di mi skrifi a buku disi mi skrifi nanga prakseri nanga firi, taki mi de na ini wan kondre pe mi ben de bifo. Oten mi no sabi. A sori Sranankondre, ma owktu a gersi wan kondre pe furu sma fu difrenti kulturu e libi. Ma morofuru na blakasma mi e syi. Mi no abi wan spesrutu presi, pranasi efu foto ini mi prakseri. Sobun a tori disi kan psa alasei fu Sranan efu a kondre pe den difrenti sma e bro. Te mi e skrifi ini mi kumbat’tei-tongo mi e firi bun. A faya na mi inbere e leti tapu fasi, di mi no man ferteri wansma. Dan baka mi abi a skinfiri taki na den konfo e hori a skriftiki e lon psa a papira. Sortu konfo, mi no sabi, ete den e gi mi krakti, lobi nanga koni fu ferteri mi tori. Mi lobi den!

A spikri fu na korpatu-pkin, a tori fu Carmelita, a nyon’nyoni pkin, di poti leki fendanti, ini a fayason ini wan kepkepi korpatu, fesi a geit fu wan wetman, di ben mu de en p’pa. Wan man di angri fu abi en eigi pkin. Fosi yu doro na a kbapisi fu a tori, mi e gi yu wan switi koiri ini a libi fu a wetman, nanga ala den sma di lontu en. Wan libi di tyari maka nanga takru. Wan libi pe owktu lobi koni nanga pasensi de.

San tyari a bruya, taki wan m’ma e poti en pkin leki fendanti ini wan korpatu ini a fayason? A korpatu a no wan sososani. A spikri, di ben de ini a korpatu, na a frunamku sani gi a pkin, di a e gro kon. Moro sani ben de na ini, nomo a spikri na en Gado,

en ombra, en yeye sondro fesi. A spikri de na en sei, aladei, sensi a dei di a sabi taki en na en. Boiti a wan dei di tyari bruya gi en nanga en m’ma. Ala dreigi di Carmelita kisi ini en yonguyari no ben de na makti fu broko a bribi ini en spikri. Inibigin Carmelita no ben wani nowansma luku ini en spikri. Fasi srefi no ben mag. Te a e luku ini a spikri en yeye e kenki. A no e sori de, a pkin di en m’ma meki. Momenti de pe Carmelita e du law, ini trasma ai, ete a no law. A koni fu en psamarki. Carmelita na wan srapu pkin bigisma, di sabi san a wani. Yonguyongu a bigin prati a koni, di en spikri tyari en, nanga trawan. Kande a spikri sa kenki yu denki tu. Leisi fu fri yu tesi.

Een pauze waar tafels vol lekkernijen zijn uitgestald. Bami met kip. Rijst met pom. Moksi-aleisi. Rijst met zalm en bakbanaan. Surinaams eten. Mogelijk het in Europa meest bekende cultuurgoed van Suriname.

UKUF’BUKU 1.

Fa A San Waka Nanga A Buku-Tori Fu Krofaya Kromanti

Op 4 november 2018 werd in Den Haag de boekpresentatie van Krofaya Kromanti georganiseerd. Meer precies werd in de rode zaal van theater De Vaillant het vijfde boek van deze Surinaamse schrijfster ten doop gehouden. Een presentatie in twee delen. Met daartussen de pauze geklemd.
Twee helften die tot barstens toe vol zaten met activiteiten. De agenda met Glenda van Duivenvoorde als host van het geheel:

• Joan Biekman Advies en Kennismaking met de Cultuurschakel (subsidie, cultureel aanbod)
• Gracia Blanker met de interaktieve lezing ‘Vergeten woorden’
• Prati yu faya. Gelegenheid voor toeschouwers om zelf teksten en muziek te delen in een open Mic
• Wonny Stuger die haar schilderijen voor deze gelegenheid tentoonstelt
• Vereniging Aaneen (Palmira Lieuw, Florence Rustveld) Workshop Surinaams spreken (college Sranang Tongo)
• Pauze (warm eten uit de Surinaamse keuken)
• Gilda Dannarag verzorgt als ‘groskin’ artiest een optreden als vocalist, dichteres, performer
• Boekpresentatie door Krofaya Kromanti met aansluitend signeersessie
• Harold Riley and Friends laten oergeluid horen middels apinti en djembé

Het eerste deel, de start van de 5e boekpresentatie van Krofaya Kromanti, werd geopend met het Surinaams Volkslied. Daarin ging kunstenares Wonny Stuger ons op de saxofoon voor in een plechtstatige opening geladen met trots. Rij na rij mooi geklede mensen gaven gevolg aan de oproep in de eerste zin van de nationale hymne.
“Opo kondreman un opo” (Sta op landgenoten. Sta op). Lijm ten behoeve van saamhorigheid gedurende die middag.

In die stemming kondigde host Glenda van Duivenvoorde de eerste spreker van de middag aan. Joan Biekman, adviseur cultuurparticipatie bij stichting ‘De Cultuurschakel’. Zij verklaarde in grote lijnen haar rol bij de financiering van het boek van Krofaya.
Joan roept vanaf het podium op om ideeën voor projecten, initiatieven en plannen vaker te delen en zo meer uitingen van cultuur mogelijk te maken. Zij vreest dat er door onbekendheid met de activiteiten of het bestaan van De Cultuurschakel, te veel goede ideeën niet worden uitgevoerd.

Na de adviezen van Joan staat de lezing van drs Gracia Blanker op het programma.
Mevrouw Blanker is linguïst en onder meer auteur van het Sranantongo prisma woordenboekje.
Haar lezing begint met inhaken op geluiden die stellen dat het herdefiniëren van Sranantongo termen in bijvoorbeeld straattaal ongewenst is.

In haar optiek echter toont juist de spontane adoptie aan dat het Sranantongo springlevend is. Dat juist de popkipatu de potentie geeft om Lingua Franca te zijn en te blijven.
In Suriname zelf, maar ook in gemeenschappen waarvan de etnische samenstelling divers en snel veranderlijk is.
Ze spreekt plusminus een half uur en betrekt haar publiek bij de lezing. Dat levert een flinke bijdrage van zogeheten vergeten woorden. Nostalgie die veel hilariteit brengt.

Ook belangwekkend is de discussie die ontstond over het gebruik van taal als opvoedkundig instrument. Althans niet zozeer het gebruik van de taal, maar het structureel ontzeggen van de vrijheid om Sranantongo te bezigen.
Het strakke tijdschema staat echter helaas niet toe dat deze discussie wordt afgemaakt.

De discussie lijkt wel aan te sluiten bij de woorden van Joan eerder en is voor De Cultuurschakel wellicht een aanknopingspunt om mensen gericht te motiveren juist voor het breed trekken van dit gesprek plannen in te leveren.

Als derde op het programma was het tijd kennis te maken met de eerste beginselen van grammaticaal Sranantongo. De workshop ‘Surinaams Spreken AANEEN’ neemt aanvang.
Skoro de.
Hiertoe betraden de dames Florence Rustveld en Palmira Lieuw het podium gewapend met stift en whiteboard.
Een kundig en gevat duo dat in de tijd die tot hun beschikking stond, op zeer toegankelijke wijze eenvoudige spellings- en grammaticaregels introduceert. In de manier waarop ze taalverhaspelingen vooral in de dagelijkse omgang benoemen en veroordelen, schuilt de gedrevenheid van taalpuristen.
Vreselijk leerzaam en gaandeweg ook goed te merken dat Sranantongo vooral een gesproken taal is. En dat regelgeving voor grammatica niet bestaat of niet wijdverbreid bekend is.
Tijdens de workshop intrigeert het om te zien, nee om te horen dat Florence alleen maar Sranangtongo spreekt. Een vaardigheid waar ik met verbazing naar luister.
Later vond ik het gek dat ik van het gegeven dat zij geen Spaanse, Engelse of Nederlandse woorden gebruikte, opkeek. Mijn verbazing zou er pakmbeet bij een Russische taalles immers ook niet zijn geweest.
Die verbazing is daarom een mechanisme waar over mag worden nagedacht.

Theatervrouw Gilda Dannerag markeerde het begin van het tweede deel. Haar voordracht begon met hoge sferische kreten. Schel en melodieus reeg ze tonen aaneen. Een onbekend jazz instrument dat inheemse en uitheemse klanken produceerde.
Gilda zong voordat Gilda dichtte die middag. In Sranantongo bracht ze in haar teksten eerbied, levenslust en een aantrekkelijke rebelsheid tot uitdrukking. Razend komisch ook. Haar gedicht ‘Sanna en’ zou de levensles voor iedereen die even of altijd met zichzelf worstelt kunnen zijn.“Dit ben ik en ik wil niet anders zijn dan dat ik ben”
Een citaat van Gilda dat nieuwsgierig maakt naar haar voorstelling ‘Nobody like Gilda. Beng Beng’.

De presentatie van de vijfde boreling van Krofaya Kromanti. Daar werd het toen tijd voor. Toen zij door de host naar voren werd geroepen, barstte er een minutenlang aangehouden applaus los dat haar zichtbaar emotioneerde.
Haar toespraak zette ze in met een hartelijk gemeend “Grantangi”. Een dank je wel voor iedereen die aanwezig was. Voor iedereen die het boek mogelijk maakte.

Ze vertelde van vallen en opstaan. Van persoonlijk verlies. Van toegevoegde waarde in denken en dromen en flirten in Sranantongo.
Van doorgaan met schrijven, ook als er fouten waren. Ze liet ons lachen. Vertederde. En krulde zich via een terugblik in foetushouding. Drieledig verbonden via de navelstreng.

Dan bukt ze zich. Naar een mandje dat al die tijd bescheiden en afgedekt met doeken op de vloer in het midden van het toneel heeft gestaan.
Onopgemerkt. Totdat Krofaya de mand op een feestelijk rond tafeltje zwaaide en de bundel van spotlights hen beiden ving.

Doeken weg nu. Ontsluiting voltooid. “A SPIKRI FU NA KORPATU-PKIN” Die titel hield de schrijfster omhoog.

En voor het eerst zag de wereld het nieuwste boek van Krofaya Kromanti.
Een boek dat ze op heeft gedragen aan haar onlangs overleden broer Kenneth.

De eerste exemplaren overhandigde ze aan de dochters en kleindochters die hij achter liet. Teruggewezen tranen en verstikte stemmen toonden daarbij smart, maar ook de grote kracht van familie en liefde.

Het officiële gedeelte werd afgesloten met een dankwoord van Glenda van Duivenvoorde en de mededeling dat Krofaya in de foyer zal signeren. Tijdens het optreden van Harold Riley and Friends.

Een heel stuk later, midden in het opzwepende roepen van de apinti en djembé drums, heb ik mijn exemplaar persoonlijk uit de schrijvershanden van Krofaya ontvangen. Samen met het verhaal dat daarin wordt verteld dansten we verder.